بزرگنمايي:

راه ترقی - مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌ وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان اینکه شرایط باغ وحش‌های کشور مورد انتظار سازمان حفاظت محیط زیست نیست، تصریح کرد: باغ وحش‌ها اسارتگاه حیوانات نیستند بلکه محلی برای نگهداری گونه‌های است که امکان برگشت به طبیعت را ندارند.

ایرنا،نگهداری از حیوانات از روزگاران قدیم در ایران مرسوم بوده، حتی در زمان های دور در گوشه و کنار برخی شهرها حیواناتی مانند میمون یا خرس که به زنجیر کشیده شده بودند دیده می شد، این حیوانات حتی به دربارها نیز راه داشتند و اوقات خوشی را برای پادشاهان وقت رقم می زدند، مثلا میمون بازی در دوره فتحعلی شاه رواج داشت در واقع به نوعی نیز کسب و کار محسوب می شد، در دوره قاجار ایرانیان با باغ وحش های اروپایی آشنا شدند.
نخستین باغ وحش یا «مجمع الوحوش» دوره ناصرالدین شاه در خیابان سعدی کنونی تاسیس شد البته هیچ گاه به صورت باغ وحش کاملی در نیامد و گاه اهالی شهر برای تماشای چند حیوان به آنجا می رفتند، ناصرالدین شاه پس از سفرهای خود به اروپا و دیدن باغ وحش های اروپایی، علاقه خاصی به باغ وحش و حیوانات پیدا کرد به همین دلیل محل دوشان تپه را برای ایجاد باغ وحش انتخاب کرد که از پیش در سال 1269 قمری عمارت باشکوهی در آن برپا کرده بود و با استفاده از قنات، دریاچه ای نیز پدید آورده بود که منظره های بسیار زیبا و دیدنی آن اهالی را به خود جلب می کرد.
در اسناد و کتاب های قدیمی ایران باستان به دفعات به نگهداری حیوانات و حضور آنها در دستگاه سلطنتی اشاره شده است، در واقع در ایران پیش از اسلام که از هند تا مصر را در بر می گرفت حیوانات زیادی از جمله فیل، شتر، شیر، خرس بودند که به مرور به مراسم پادشاهان ایران راه یافتند، حتی در نقوش برجسته روی سنگ باز مانده از دوره ساسانی، وجود حیوانات گوناگون نیز مشاهده می‌شود. در تهران نگهداری حیوانات برای اجرای مراسم و نیز تشکیل باغ وحش از دوره قاجاریه آغاز شد و در زمان سلطنت فتحعلی شاه این فضا بیشتر فراهم شد اما باغ وحش به معنای واقعی در دوران پادشاهی ناصرالدین شاه به وجود آمد.
ناصرالدین شاه به شکار و نگهداری حیوانات بسیار علاقه مند بود، و در سفر به اروپا از باغ وحش کشورهای آن قاره دیدن کرد و طرح نگهداری حیوانات را در اندیشه اش پروراند و با ایرانیانی که با اروپا ارتباط داشتند، تبادل نظر کرد تا اینکه دختر فتحعلی شاه و همسر آقا خان که ساکن هندوستان بود، چند حیوان مانند فیل برای نوه برادر خود، ناصرالدین شاه به ایران فرستاد، ورود این حیوانات به مذاق شاه خوش آمد و این بهترین دلیل برای تشکیل باغ وحش تهران شد بنابراین وی در باغ لاله زار در شمال و خارج حصار صفوی برای نخستین بار اقدام به تاسیس باغ وحش کرد، بعدها بر شمار حیوانات این باغ افزوده شد، در این باغ حیواناتی مانند شیر، ببر، پلنگ، مار و انواع پرندگان شکاری نگهداری می شد.
بعدها با گسترش تهران و فروش باغ لاله زار، باغ وحش به باغ دوشان تپه در شرق شهر منتقل شد و مدت ها در این باغ حیوانات شاه را نگهداری کردند، در سال 1332 نیز یک باغ‌وحش خصوصی در خیابان ولیعصر تهران، مقابل پارک ملت دایر شد، این باغ ‌وحش به دلیل ایجاد آلودگی و مزاحمت برای ساکنین این محله در سال 1366 رسما تعطیل شد، مجموعه پارک ارم نیز در سال 1353 تاسیس و با عنوان «پارک خرم» نامیده شد. پس از انقلاب 1357 ایران در سال 1358 این پارک طی حکمی از دادگاه انقلاب، به تملک بنیاد مستضعفان درآمد، در سال 1369، ساخت باغ وحش فعلی تهران در زمینی به مساحت حدود 5 هکتار، در کیلومتر 4 اتوبان تهران کرج در " مجتمع تفریحی ورزشی ارم سبز" (پارک ارم) پایه‌گذاری و افتتاح شد اما امروز 75 مرکز نگهداری حیوانات، باغ وحش و باغ پرندگان در کشور وجود دارد.
شهاب الدین منتظمی مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌ وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: اکنون 75 مرکز نگهداری حیوانات، باغ وحش و باغ پرندگان در کشور وجود دارد که در چند سال اخیر تمام آنها چه آنهایی که از قدیم مجوز داشتند و چه نداشتند در چارچوب ضوابط ساماندهی شدند و تا همین اواخر عموما توانستند مجوزهایی را از سازمان بگیرند اما اینکه بگوییم همه در چارچوب ضوابط و مقررات فعالیت می کنند متاسفانه نه، شاید حتی برخی ها خیلی هم از این ضوابط فاصله داشته باشند.
وی افزود: تمام این 75 مرکز مجوز تاسیس و ایجاد دارند اما تاسیس و زیرساخت با شرایط نگهداری بسیار متفاوت است برای همین است که برخی از این مراکز در زمینه نگهداری و نحوه فعالیت با استانداردها و خواسته های محیط زیست فاصله مشهودی دارند، مجوز ایجاد باغ وحش را سازمان محیط زیست و پروانه بهداشتی آنرا سازمان دامپزشکی صادر می کند و نظارت بر عملکرد انها نیز برعهده سازمان محیط زیست است.
منتظمی ادامه داد: بر این اساس هر ماه از باغ وحش ها و مراکز نگهداری حیوانات بازدید صورت می گیرد و این مراکز نیز ملزم هستند که لیست گونه های خود را به سازمان محیط زیست اعلام کنند برای این کار جدولی به آنها داده ایم که بر اساس آن باید ورودی، خروجی و تلفات گونه ها را مشخص و به ما اعلام کنند.
منتظمی اظهارداشت: با توجه به اینکه تیرماه امسال ضوابط و آیین نامه جدید باغ وحش ها را ابلاغ کردیم نظارت بسیار با دقت بیشتری صورت می گیرد و باغ وحش داران هم می دانند که کوچکترین موردی از تخلف و کوتاهی قابل بخشش نیست، موضوع حیات وحش یکی از خطر قرمزها است چون امروز نگاه ما به باغ وحش یک اسارتگاه نیست، باغ وحش این نیست که حیوان را داخل قفس بیندازید، بلیط بفروشند و مردم بیایند و تماشا کنند، باغ وحش امروز به عنوان یک مرکز نگهداری است برای گونه هایی که امکان برگشت به طبیعت را ندارند به نوعی همراستا و همسو با محیط زیست کار می کند و حفظ گونه در اولویت است .
وی ادامه داد: بنابراین با این نگاه آن مرکز دیگر حق ندارد به عنوان سودجویی و بهره جویی به مجموعه خود نگاه کند و دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، مرکز آموزش اطلاعات زیست محیطی باید با همکاری همدیگر به سمت اصلاح شرایط بروند.
مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌ وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به اینکه آیا بعد از ابلاغ آیین نامه مرکز متخلفی را شناسایی کردید؟ گفت: اینکه بگویم به عنوان متخلف خیر اما مراکزی بودند که چندین تذکر گرفتند؛ الان می دانند آماری که ما در بهمن و اسفند سال گذشته از آنها داریم اگر امروز کاهش یابد قابل تحلیل است یعنی مشخص می شود که آیا این آمار تخلف است یا نه، اگر گونه ای کم شده باید گواهی تلفات توسط دامپزشک تایید شده باشد، اگر گونه ای وارد مجموعه شده باید قبل از آن مجوزهای محیط زیستی و بهداشتی از سوی دامپزشکی را دریافت کرده باشد در غیر اینصورت به عنوان تخلف رسیدگی می شود.
وی تاکید کرد: امروز نگاه ما این است یعنی اگر حیوانی اضافه، متولد و یا از بیرون وارد شد باید کاملا مدارک قانونی وجود داشته باشد و افراد این مجموعه ها نیز توجیه شده اند که باغ وحش باید نگاهش را از دید قاچاق جدا کند.
وی درباره اینکه بر اساس اعلام سازمان محیط زیست 105 شیر افریقایی در باغ وحش های کشور وجود دارد حال اگر نیمی از آنها ماده باشند پس توله های آنها چه می شوند گفت: برخی می گویند از این تعداد شیر باید حداقل سالانه 120 توله متولد شد اما اینطور نیست چون ضریب همخونی بین شیرها بسیار بالا است برای اینکه همه انها از بین مراکز متولد شده اند اینطور نیست که هر سال شیری جابجا شود بنابراین اینقدر که ضریب همخونی بالا است ماندگاری توله ها و زادآوری به آن اندازه که اعلام می کنند و یا به طور طبیعی باید باشد نیست، بنابراین وقتی می بینم که شیرهای ما همخون هستند نباید اجازه باروری به آنها داده شود و چون نگاه ما حفاظتی است از این رو داریم به این سمت می رویم.
منتظمی افزود: در حال بررسی ظرفیت باغ وحش ها هستیم و بر این اساس یک تا دو سال آینده کاسه ظرفیت این مراکز را تعیین می کنیم، مثلا مشخص می کنیم که فلان باغ وحش برای چند شیر یا پرنده ظرفیت دارد اگر ظرفیتش فقط یک جفت شیر است آن یک جفت شیر نباید زادآوری داشته باشد چون در شرایط گرانی گوشت، مرغ و اسکلت بحث نگهداری بسیار حایز اهمیت است، تعیین ظرفیت باغ وحش ها زمان بر است اما باید انجام شود یعنی ما باید بدانیم که باغ وحش ها ما چقدر ظرفیت دارند و بر اساس آن برنامه ریزی کنیم و اگر توله ای متولد شد برنامه مشخصی داشته باشد، که در حال ساماندهی این اطلاعات هستیم.
مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌ وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکید کرد: تا زمان انجام این کار اگر مرکزی تخلف کند تذکر می دهیم و قطعا برخورد می کنیم، باغ وحش امروز به عنوان یک مرکز حفاظت باید تلقی شود.
وی درباره شرایط فعلی باغ وحش ها گفت: منصفانه می گویم که شرایط باغ وحش ها آنچه که مورد انتظار ما است نیست، البته انتظار ما همان کف شرایط است، تعدادی از مراکز شرایط خود را اصلاح و به روز رسانی کردند اما هنوز تعدادی از مراکز خود را به آن کف نرساندند و ما هم در رصدهایمان قطعا این موارد را مد نظر داریم و اگر برآورد نشود ورود می کنیم و از طریق سیستم قضایی پیگیری می کنیم و با مرکز متخلف برخورد می کنیم و اگر رعایت نکنند مجوزشان باطل خواهد شد چون ضرورت اینگونه ایجاب می کند.
منتظمی اظهار داشت: درست است که هزینه نگهداری باغ وحش ها زیاد است اما راه حل درآمدزایی آنها نباید سودجویی از حیات وحش باشد بلکه باید شرایط درآمد زایی خود را متنوع و بهتر کنند، در واقع خدمات بهتری ارائه دهد تا درآمد بیشتری داشته باشند وگرنه با توله کشی و توله فروشی که نمی توانند هزینه های خود را پوشش دهند.